DE FIGVRIS VEL SCHEMATIBVS
Collibitum est nobis in lexi schemata quae sunt
Trino ad te, Messi, perscribere singula uersu,
Et pro<r>sa et uorsa pariter praeclare uirorum.
Comma
Particulae membra efficiunt, haec circuitum omnem.
5
Particula est , ut uersu tria commata in illo:
"Arcadiam petis, inmensum petis, haud tribuam istud". 
Colon
Membra ea sunt, quae cola uocant; ea circuitum explent.
"Nam qui eadem uult ac non uult", colon facit unum.
Huic adiunge sequens: "is demum est firmus amicus",
Periodos
10
Circuitus, peri - quam dicunt - odos, orsa duobus
Membris, ut praedicta, uenit tetracolon adusque.
Nam si plura itidem iungas, oratio fiet.
Ἀνάκλασις
Est reflexio, cum contra reflectimus dicta.
"Non expecto tuam mortem pater", inquit. At ille
15
"Immo", ait, "expectes oro neue interimas me".
Ἀντιμεταβολή
Permutatio fit, uice cum conuertimus uerba.
"Sumere iam cretos, non sumptos cernere amicos".
"Quom queo, tempus abest; quom tempus adest, nequeo, inquit".
Ἀλλοίωσις
Differitas fit, differre hoc ubi dicimus illo.
20
"Excitat hunc cantus galli, te bucina torua;
Te ciet armatum uictus, huic otia cordi".
Ἀντίθετον
Oppositum dico, contra cum opponimus quaedam.
"Doctor tute, ego discipulus. Tu scriba, ego censor.
Histrio tu, spectator ego; adque ego sibilo, tu exis".
Αἰτιολογία
25
Redditio causae porro est, cum, cur ita, dico.
"Audi, etsi durum est; nam uerum quod graue primo
Consilium acciderit, fit iucundum utilitate".
Ἀνθυποφορά
At si aduersa mihi referam, relatio fiet.
"Sed moueas te, lucifugus, sis in medio audax!
30
† Laudes inductus cui pes malus optige ambos". †
Ἀπόκρισις
Fit responsio ad haec, quae contra fingimus dici.
"Irascetur: sperne. Dabit damnum: reparabis.
Laedet me: tolera. † Ne si minor † : emorere, inquam".
Ἐπαναφορά
Est repetitio, cum uerbo saepe incipio uno.
35
"Ipse epulans, ipse expromens laeta omnia nuptae,
Ipse patrem prolemque canens, idem ipse peremit".
Ἐπιφορά
Desitio contra, cum uerbo desino in uno.
"Vt possem, fecit fatum; dedit haec mihi fatum:
Si perdam, abstulerit fatum; regit omnia fatum".
Κοινότης
40
Haec duo coniunctim faciunt, communio ut<i> sit.
"Vis callere aliquid? discas; uis nobilitari
Ingenio? discas; uis famam temnere? discas".
Ἀναδίπλωσις
Fit replicatio, si gemines iteramine quaedam.
"Ibo in eum, sit uel pollens ut fulmine dextra,
45
Pollens fulmine dextra, fero bis praedita ferro".
Βραχυλογία
Est breuitas, raptim paucis cum dicimus multa.
"Mentem contempla; nam consilio ualuit, fors
Decepit. Se<d> pe<cc>at. Homo est. Concede; fatetur".
Διαφορά
Si uerbum diuerse iteres, distinctio fiet.
50
"Cuiuis hoc homini dones: homo si modo, nolit".
"O mulier, uere mulier! scelera omnia in hoc sunt".
Πολυσύνδετον
Multiiugum dico, articulis quod pluribus iungo.
"Ille hunc fallit, at hic gaudet, nos uero timemus
Praesertim in peregri ne fas abrumpere tentet".
Διαλελυμένον
55
Abiunctum contra est, si nullis singula necto.
"Cognoscas qui sis, cures te, uir sapiens sis,
† et prius † uerpus: timet illum quaelibet unum".
Disparsum reddo, quod passim † non † ordine reddo.
"Ambo Iouis merito proles, uerum ille equitando
60
Insignis Castor, catus hic pugilamine Pollux".
Διέξοδος
60a
...
60b
...
60c
...
Fit percursio, percurro cum singula raptim.
"Non uim maiorem inueniet, parilem simili in re
Vincemus, non audebit certare minore".
Ἐπιπλοκή
Fit conexio, posterius si necto priori.
65
"Cum sensi, dixi; cum dixissem, inde suasi;
Cum suasissem, abii; simul atque abii, indupetraui".
Ἐπανάληψις
Illa resumptio fit, quaedam cum dicta resumo.
"Cognitus est nobis, iam cognitus; ac bene noui".
68a
...
68b
...
68c
...
"Tu uere sapiens cunctis; immo ipsa Minerua".
Ἐπιτροπή
70
Fit concessio, cum quiduis concedimus optet.
"Nesciuit uel non potuit uel noluit: ut uis,
Pone, tibi permitto; tamen non debuit uti".
Ἐπιφωνούμενον
Intersertio, cum inseritur sententia quaedam.
"Pollet enim forma, quod signum aetatis habendum est,
75
Fortuna, quae sola potest quemcumque beare".
Ἐπίζευξις
Fit geminatio, cum sensus geminamus eosdem.
"Thebae autem, Thebae, uicina urbs inclitaque olim".
"Mi nate, o mi nate, meae spes sola senectae".
Ἐπεκφώνησις
Exclamatio ea est, quam ut motus reddo repente.
80
"At, postquam uictum uideo me, tu inproba et amens,
Fortuna, es, quos sublimas mox ipsa premendo!".
Ἰσόκωλον
Fit parimembre ubi membra † aequa et † circuitus sunt.
"Cui nec finis adest cupiendi nec modus extat
Vtendi, citus in dando est, celer in repetendo".
Μερισμός
85
Cum priuis propria attribuas, fit distribuela.
"Huic furta in manibus, fuga plantis, uentre sagina.
Tu sumptu pauper, dando dis, ingenio rex".
Μετάβασις
At rem<e>atio fit cum rursus me redigo ad rem.
"Verum longius excessi nec tempore in ipso
90
Fortasse indulgens animis: ergo redeo illuc".
Μετάφρασις
Fit uariatio, cum simili re nomina muto.
"Regnauit Libyco generi, regnauit et Argis
Inachiis, dominatus item est apud Oebaliam arcem".
Declinatio, cum uerbo declino parumper.
95
"A primo puerum rectum est condiscere recte".
"Dignos digna manent, plerumque bonis bene uortit".
Ὁρισμός
Definitio fit, cum rem definio pro me.
"Diligere, hoc prorsum est † uero id † prosit et illi;
Nam qui ad se reuocat quod uult, mihi sese amat ipse".
Ὁμοιοτέλευτον
100
Confine est, simili fini cum claudimus quaedam.
"Cum minus indignatur, ibi magis insidiatur,
Vt metuas noxam, si non ostenderit iram".
Ὁμοιόπτωτον
Aequiclinatum est, quod casu promimus uno.
"Auxilium, non consilium, rata, non cata uerba,
105
Rem, non spem, factum, non dictum quaerit amicus".
Πολύπτωτον
Multiclinatum contra, uarianti<b>us quod fit.
"Tu solus sapiens, tibi cuncti cedere debent,
A te consilium petere et tua dicta probare".
Παρονομασία
Subparile est, alia aequisono si nomine dicas.
110
"Mobilitas, non nobilitas". "Bona gens, mala mens est".
"Diuidiae, non diuitiae". "Tibi uilla fauilla est".
Προσαπόδοσις
Est subnexio, propositis subnectere quaeque.
"At nos non ut tu: nos simplicitate, tu ar<t>e".
"Hoc das, hoc adimis nobis: das spes, adimis res".
Παραδιαστολή
115
Subdistinctio fit, cum rem distinguimus ab re.
"Dum fortem, qui sit uaecors, comemque uocat se,
Qui sit prodigus, et clarum, qui infamis habetur".
Παρένθεσις
Interfatio, cum quaedam medio ordine famur.
"Huc ut uenimus, interea - nam tempus erat uer,
120
Et sacrum Florae et Cereri nemus - imus ad aras".
Παρομολογία
Est suffessio, cum sensi<m> pro parte fatemur.
"Verum Academicus est". "Esto: tamen omnia nulli
In dubium reuocant, at quaedam et pleraque, si ui<s>".
Πρόληψις
Anticipatio fit, contraria cum occupo uerba.
125
"Credo, ille <et> flebit multum et iurabit, amicos
Producet testes: sed uos rem quaerere par est".
Παρόμοιον
Adsimulamentum <fit> cum simile hoc facio illi.
"Nam plebeius homo, ut ferme fit libera in urbe,
Legibus et puncto regnat suffragioloque".
Παρρησία
130
Inreticentia, cum uerum reticere negamus.
"Dicere, quod res est, cogor; uos ista, Quirites,
Vos facitis, dum non dignis donatis honores".
Πρότασις
Propositum, cum proponas, quod deinde repellas.
"Est ornanda domus spoliis: hic ornat amicam
135
Exuuiis. Leges discendum est: discit amores".
Πάντα πρὸς πάντα
Cuncta ad cuncta, ut: "Gens Graia, Afra, Hispanica seruit;
Nam partim meritost ultus, partim insidiantes
Praeuenit, partim uictor uirtute subegit".
Συναθροισμός
Est coniunctio conque gregatio, cum adcumulo res.
140
"Multa hortantur me: res, aetas, tempus, amici,
Concilium tantae plebis, praenuntia uatum".
Συνοικείωσις
Conciliatio, diuersum si conciliamus.
"Prodigus <est> et parcus idem; <nam> nescit uterque
Vti opibus. Peccant ambo; res dedecet ambos".
Τρίκωλον
145
Teriuga sunt, quae respondent secum ordine trino.
"Si neque diuitiis polles neque corpore praestas
Nec corde exuperas, cur te dicam esse beatum?".
Χαρακτηρισμός
Fit depictio, cum uerbis ut imagine pingo.
"Pocula, serta tenens flexa ceruice iacebat,
150
Limodes, grauis optutu, madido ore renidens".
Ἐπιτίμησις
Est correctio, cum in quodam me corrigo dicto.
"Nam tarde tandem - tarde dico? immo hodie, inquam".
Vel sic: "Non amor est, uerum ardor uel furor iste".
Προυπάντησις
Fit praeoccursio, si reddas prius posteriori,
155
Vt: "pluuias cernas nolle istos ac cupere illos:
Lirantes cupiunt imbrem noluntque uiantes".
Ἀναστροφή
Esse reuersio et in prosa solet, ut fit in istis:
"Pauxillam ob culpam"; "male quod uult"; "praecipiti in re";
Troianos facit ire ut diuus Homerus "aues ut".
Ὑπερβατόν
160
Transcensus porro est, cum intersita pendula claudo.
"Atque ego, quod negat hic † uiuis †, ius eripit omne,
Fas abolet, laedit leges, haec omnia mitto".
Ἀντεναντίωσις
Exaduersio fit, minimis si maxima monstres.
"Non parua est res, qua de agitur" pro "maxima res est",
165
Vt dictust Aiax "non infortissimus Graium".
Ζεῦγμα
Nexum est, si uarias res uno nectimus uerbo.
"Oebalon ense ferit, Lycon hasta, Pedason arcu".
Nam medio "ferit" et fini pote principioque.
Μεταβολή
Si uerbum uarie mutes, uariatio fiet.
170
"Quis nos propter te dilexit? Quando aliquem tu
Iunxisti? Quas res gessisti? Cur ita abundas?".
Ἀλλοίωσις aut Ὑπαλλαγή
Fit mutatio multimodis. "Bello Africa flagrat",
Afros cum dicas bellare, et tempora quando
Et casus numerosque figurando uariamus.
Ἔλλειψις
175
Fit defectio, cum uerbum, quod subtraho grate,
Defit. "Curat enim nemo nec corrigit hanc rem,
Sed culpat". Quippe hic "quisquam" subtraximus grate.
Πλεονασμός
Exuperatio fit, quom causa appono decoris
Quod uacat, ut "quarta uix demum exponimur hora",
180
"Saucius ille leo", quia "uix" pote tollere et "ille".
Περίφρασις
Est autem circum illa locutio: "bucera saecla"
...
"Fac discas" pro "disce", et pro "dic" "dice loquendo".
Προσδιασάφησις
Si plenum cumules, adsignificatio fiet.
185
Vt: "mihi non placet hoc animo". Quippe <hoc> "animo" aufer
contact: 