83 R = 71 SB

 

<EPISTVLA DIDONIS AD AENEAM>

 

Praefatio

 

Sic tua semper ames, quisquis pia uota requiris,

Nostra libenter habe. Quid carminis otia ludant

Cerne bonus mentisque fidem probus indue iudex.

Dulce sonat quod cantat amor. Cui grata uoluntas

5

Esse potest, modicum dignetur amare poetam.

 

Carmen

 

Debuit ingrato nullam dictare salutem

Laesus amor. Sed nulla iuuant conuicia flentem,

Si modo flere uacet; nam me magis, improbe, mortis

Fata uocant. Troiane nocens, haec dona remittis?

10

Quamuis saepe graui componam carmine fletus,

Plus habet ipse dolor nec complent uerba dolorem,

Quem sensus patientis habet. †Vel regna† requiro,

Quae maledicta dedi miseris circumdata fatis.

Pendet amore dolor, uastus dolor auget amorem.

15

Dum studet iratas calamus celerare querellas,

Continuit dolor ipse manum nec plura loquentem

Passus amor mentisque uias et uerba ligauit.

A quotiens reuocata manus, dubitansque pependit

Quid factura fuit trepidanti pollice! Dextram

20

Torpor et ora ligat. Dum dura uocabula format

Et minus explicitam commendat littera uocem,

Torsit iter male tractus apex dubiaque remissus

Mente pudor dum uerba notat, dum nomina mandat,

Flamma nocens irata redit, penitusque cucurrit

25

Sopitus per membra calor diroque medullas

Igne uorat. Nullus confessam culpet amantem.

Conubium nunc crimen erat? Male credula uotis

Cuncta dedi (nec mira fides) sub lege mariti,

Cuius et ipsa fui; numquam nec conscia reddent

30

Vota fidem, si talis erit non digna marito.

Hanc reddis, Troiane, uicem? Meus ista meretur

Affectus? Non ille torus, non conscia lecti

Sacramenta tenent? Totum quo crimine perdo

Quidquid amore dedi? Fatis licet, improbe, tendas

35

Aemula regna meis, nihil est quod, perfide, iactes:

Fraude perit, non sorte, fides. Sed regna petebas

Debita nec rerum poteras deuincere sortem.

Si datur ire, placet. Nam quod fugis unde receptus,

Vota nocentis habes. Nihil est quod dura querellis

40

Verba fidemque uoco; quisquis mea uulnera deflet,

Inuidiam fecisse neget. Trahit omnia casus,

Dum sortem natura capit.

Sua taedia solus

Fallere nescit amor. Reparatum Cynthia format

Lucis honore iubar curuatis cornibus arcus,

45

Quod de fratre rubet. Cessurus lege sorori

Consumit sua iura dies. Sic continet orbem,

Dum recipit natura uicem.

Sua taedia solus

Fallere nescit amor. Mersum pallentibus umbris

Circumdat nox atra diem fruiturque tenebris

50

Lege poli, peraguntque micantia sidera cursus.

Nauifragi tacet unda salis nec murmurat auster

Nec flexum quatit aura nemus.

Sua taedia solus

Fallere nescit amor. Pinnis male garrula pendens

Iam Philomela tacet damno male picta pudoris,

55

Amplexuque fouens querulos sub culmine nidos

Pensat amore nefas, miserasque alitura querellas

Nocte premit quod luce dolet.

Sua taedia solus

Fallere nescit amor. Nunc iam bene iunctus amantes

Ardor alit thalamique fidem sua pignera complent.

60

Coniunx laeta uiro, felix uxore maritus.

Vota recenset amor secretaque dulcia; somnus

Concordat cum nocte torum.

Sua taedia solus

Fallere nescit amor. Fecundo semine rerum

Mutat terra uices et alumni temporis auras

65

Laeta uocat. Spisso reuirescit gramine campus

Et uitreas leuat herba comas nec fallit aristas

Prouentu meliore dies.

Sua taedia solus

Fallere nescit amor. Fessus iuga soluit arator

Et noctem per uota capit. Reparare labores

70

Nouit grata quies, nec cessat reddere uires

Infusus per membra sopor durisque ministram

Ruricolis dat semper opem.

Sua taedia solus

Fallere nescit amor. Reparant sua litora ponti

Successu post damna suo perituraque ludunt

75

Incrementa maris dubii, regit aequora fluctus

Lege sua uicibusque suis quod deperit auget.

Officiis natura uacat.

Sua taedia solus

Fallere nescit amor. Gemmatis roscida uerni

Rident prata rosis et floribus arua tumescunt.

80

Pictus ager sub flore latet, dat fronde coronas

Lasciuis natura rosis.

Sua taedia solus

Fallere nescit amor. Nec grata silentia noctis

Nec somni pia dona placent nec munera lucis,

[Carpit et indutias fugientis non capit anni]

85

Sed sua uictus amor tantummodo uulnera pascit

Inter mille dolos totidemque pericula fraudis.

Vota queror; uellem tacitis peritura querellis

Flere domo, uellem iam tacitos consumere fletus,

Sed negat ipse dolor. Quod iam pudor ante negauit

90

Scribere iussit amor. Miseram me, cuius honestam

Fecit culpa fidem! Poteram dispergere ponto

Membra manusque tuas miseramque tumentibus undis

Praecipitare diem, poteram crescentis Iuli

Rumpere fata manu paruumque resoluere corpus

95

Morte graui mersumque in uiscera figere ferrum

Vel dare membra feris; sed nostro pectore pulsum

Cessit amore nefas et honesta pericula passi

Corda ligauit amor. Quis tantum in hospite uellet

Hoc audere nefas? Quis uota nocentis habere?

100

Nullus amor sub fraude latet.

100

Cui digna rependes,

Si mihi dura paras? Miserandae fata Creusae

Lamentans gemitusque trahens infanda peregi

Vota deis durumque nefas sortemque malorum

Te narrante tuli. Gemitus mentisque dolorem

105

Et lacrimas prior ipsa dedi.

105

Cui digna rependes,

Si mihi dura paras? Dulcis mea colla fouebat

Ascanius miserumque puer †fouebat† amorem,

Cui modo nostra fides amissam reddere matrem

Dum cupit, hoc uerum mentito pignore nomen

110

Format amor gemitusque graues atque oscula figit

Confessus pietate dolor.

Cui digna rependes,

Si mihi dura paras? Nostri modo litoris hospes

Nudus et exul eras, dispersa classe per undas

Naufragus, ut taceam clades quascumque uidebas

115

Impendisse tibi. Licet et tibi cuncta fuissent,

Regna tamen Carthago dedit.

Cui digna rependes,

Si mihi dura paras? Nihil est quod dura reposcam

Quidquid nec donasse uelim. Quae perdere possem,

Numquam damna uoco. Vel hoc mihi, perfide, redde

120

Quod sibi debet amor, si nil pia facta merentur.

Esse deos natura docet; non esse timendos

Rerum facta probant. Quid enim non credere possum?

Tutus fraude manes et nos pietate perimus!

Improbe, dure, nocens, crudelis, perfide, fallax,

125

Officiis ingrate meis! Quid uerba minantur?

Non odit qui uota dolet, nec digna rependit

Quisquis laesa gemit. Tibi nempe remissus habetur

Lege pudoris amor, cui tanta dedisse recusem:

Sceptra, domum, Tyrios, regnum, Carthaginis arces,

130

Et quidquid regnantis erat. De coniuge, fallax,

Non de iure queror. Meritum si non habet ardor,

Sed quod hospes eras, non te magis esse nocentem

Quam miserum, Troiane, puto, qui digna repellis,

Dum non digna cupis. Nondum bene siccus ad aequor

135

Curris et extremas modo naufragus arripis undas.

Tutior esse times et honesta pericula poscis.

Cum mala uota cupis, solus tibi dura profecto

Damna paras. Fugis, ecce fugis nostrosque penates

Deseris et miseram linquis Carthaginis aulam,

140

Quae tibi regna dedit, sacro diademate crines

Cinxit et augustam gemmato sidere frontem

Compleuit nostrumque tibi commisit amorem.

Nil, puto, maius habes, et adhuc sine coniuge regnas,

Aeneas, ingrate meus. Negat ira dolenti

145

Consilium; sed praestat amor. Mea uulnera uellem

Fletibus augeri, sed iam discrimine mortis

Victa feror. Neque enim tantus de funere luctus

Quantus erit de fratre. Licet simul improbus exul

Et malus hospes eras et ubique timendus haberis,

150

Viue tamen nostrumque nefas post fata memento.