ID AXON | 411 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Autore/i | Valentina Dardano, Mariangela Di Grazia, Barbara Mander, Marco Tentori Montalto | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Data | 1-2-2021 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Titolo | Decreti onorari da Efeso per atleti vincitori in agoni panellenici | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Riassunto (massimo 650 caratteri spazi inclusi) | Un blocco marmoreo originariamente collocato, con ogni probabilità, nell’Artemision di Efeso riporta tre decreti onorari risalenti circa al 300 a.C. Con essi, il consiglio concede la cittadinanza efesina e premi in denaro ad alcuni giovani atleti che si distinsero in prestigiosi giochi panellenici, incoronando con le loro vittorie la città. Il protagonista della seconda iscrizione, Atenodoro figlio di Semon, meteco a Efeso, dove godeva dell’isoteleia prima del conferimento della cittadinanza, è noto anche da un’altra iscrizione efesina, I.Ephesos nr. 2005: il suo talento gli valse, in quest’occasione, una sovvenzione da parte della città; lo stesso provvedimento potrebbe essere decretato per un altro promettente atleta, Timonatte, figlio di Dardano, nella terza iscrizione. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Per il commento vai alla rivista | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Supporto | Blocco; marmo dalle venature bluastre; 105 × 61 × 59 cm. Frammentario. Il blocco, proveniente dall’Artemision, fu riutilizzato come basamento di colonna nella Konchensaal delle cosiddette terme bizantine. L’iscrizione si trova sul lato corto sinistro del blocco, osservando la colonna frontalmente. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Cronologia | IV secolo (exeunte) - III secolo a.C. (ineunte). | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Tipologia | Decreto. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ritrovamento |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Luogo di conservazione | Turchia, Efeso. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Scrittura |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Lemma | Keil, Maresch 1960 [Robert 1967]; Daux 1978 [SEG XXVIII, 854]; I.Ephesos IV nrr. 1414-1416. Cfr. Engelmann 1975, per I.Ephesos nr. 1416 [BE 1976, 598]; Nielsen 2018, per I.Ephesos nr. 1415. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Testo |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Apparato | 1 εἰς τὸ ἱερὸν τῆς Ἀρτέμιδος ante ὅπου fort. supplendum || 1-2 ὅπου-πολιτεῖαι suppl. Keil-Maresch, cf. SE nr. 126*4: λοιπαί pro ἄλλαι legitur in I.Ephesos nrr. 1449, 1452, 1460 || 2 φυλή[ν] Keil-Maresch, sed fortasse φυλή[μ] ante [Βεμ]βίνης possis (cf. I.Ephesos nr. 1455, l. 11) || 3 [Βεμ]βίνης edd. || 5 ἐπε]ιδὴ Ἀθηνόδωρος Daux, ex ectypo: ἐπε]ὶ Ἀθηνόδωρος ex Miltneri apographo Keil-Maresch || 12 [Ν]έμεα Daux, [Ν]έμεια haud recte Keil-Maresch || 17 χιλιαστὺγ Χηλώνεος Daux, cf. I.Ephesos nr. 1476, l. 2: χιλιαστὺ[ν]{υν}αω ̣ ̣ος ex Miltneri apographo Keil-Maresch || 18-19 ἐπε̣ι̣[δή] Τι̣μώνακτος ex ectypo Daux, de nomine Τιμώνακτος (vel etiam Ἑρμώνακτος) iam cogitabat Robert: ἐπ[εί] Δημώνακτος Keil-Maresch || 19 Δαρδάνου ex ectypo Daux: Δαφ⟨ναί⟩ου ex Miltneri apographo Keil-Maresch, Δάφου vel Δαφάου dub. Robert || 19-20 νική[σ]αντος Daux (ν[ικήσα]ντος iam Keil-Maresch): ν[ικῶ]ντος maluit Robert | ἐστεφανωκότ[ος] edd. || 20 Ἴσθμια ex ectypo Daux: Νέμεα ex Miltneri apographo Keil-Maresch, de viri docti confusione quadam cogites || 21 [τὴμ πόλιν] Robert, prob. Daux: πάλιν Keil-Maresch || 22 [καὶ πάλιν σ]τεφανώσειν Daux, [καὶ σ]τεφανώσειν Keil-Maresch || 23 ὁ Τιμώνακτος προνοῆσαι [ Daux, προννησαι lapis, omicron supra lineam: ὅτ[ι] ̣ων[ ̣ ̣ ̣]ρον ̣ ησα̣[ Keil-Maresch. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Traduzione |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Bibliografia | Arena, Iscrizioni IV = Arena, R. (a cura di) (1996). Iscrizioni greche arcaiche di Sicilia e Magna Grecia. Iscrizioni di Magna Grecia, IV. Iscrizioni delle colonie achee. Alessandria. Ebert, Sieger = Ebert, J. (Hrsg) (1972). Griechische Epigramme auf Sieger an gymnischen und hippischen Agonen. Berlin. F.Delphes III.1 = Bourguet, É. (1929). Fouilles de Delphes. Vol. III, Épigraphie. Fasc. 1, Inscriptions de l'entrée du sanctuaire au trésor d'Athènes. Paris. Hansen, CEG = Hansen, P.A. (ed.) (1983, 1989). Carmina epigraphica Graeca saeculorum VIII-V a.Chr.n. Berlin. I.Aphrodisias 2007 = Reynolds, J.M.; Roueché, C.; Bodard, G. (eds.) (2007). Inscriptions of Aphrodisias. http://insaph.kcl.ac.uk/iaph2007. I.Delphinion = Rehm, A. (a cura di) (1914). Milet: Ergebnisse der Ausgrabungen und Untersuchungen seit dem Jahre 1899. Band I.3, Das Delphinion in Milet. Berlin http://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/kawerau1914. I.Ephesos Ia = Wankel, H. (1979). Die Inschriften von Ephesos, Ia. Bonn (IGSK 11.1). I.Ephesos IV = Engelmann, H.; Knibbe, D.; Merkelbach, R. (1980). Die Inschriften von Ephesos, IV. Bonn (IGSK 14). I.Ephesos V = Börker, C.; Merkelbach, R. (1980). Die Inschriften von Ephesos, V. Bonn (IGSK 15). I.Ephesos VI = Merkelbach, R.; Nollé, J. (1980). Die Inschriften von Ephesos, VI. Bonn (IGSK 16). I.Oropos = Petrakos, B.C. (1997). Oἱ ἐπιγραφὲς τοῦ Ὠρωποῦ. Athens (Vivliotheke tes en Athenais Archaiologikes Hetaireias 170). I.Sinope = French, D.H. (2004). The Inscriptions of Sinope. Part I. Bonn (IGSK 64). IG II².3.1 = Kirchner, J. (ed.) (1935). Inscriptiones Graecae. Voll. II et III, Inscriptiones Atticae Euclidis anno posteriores. Pars 3, fasc. 1, Dedications and Honorary Inscriptions. Ed altera. Berlin (nrr. 2789-5219). IG IX.2 = Kern, O. (ed.) (1908). Inscriptiones Graecae. Vol. IX, 2, Inscriptiones Thessaliae. Berlin. IG XII.6.1 = Hallof, K. (a cura di) (2000). Inscriptiones Graecae. Vol. XII, Inscriptiones insularum maris Aegaei praeter Delum, Fasc. 6, Inscriptiones Chii et Sami cum Corassiis Icariaque. Pars 1, Inscriptiones Sami Insulae: Decreta, epistulae, sententiae, edicta imperatoria, leges, catalogi, tituli atheniensium, tituli honorarii, tituli operum publicorum, inscriptiones ararum. Berlin; New York. Jones, Public Organization = Jones, N.F. (1987). Public Organization in Ancient Greece. A Documentary Study. Philadelphia. SE = Alpers, M.; Halfmann, H. (1995). Supplementum Ephesium. Hamburg. Steinepigramme I = Merkelbach, R.; Stauber, J. (1998). Steinepigramme aus dem griechischen Osten. Bd. I, Die Westkuste Kleinasiens von Knidos bis Ilion. Stuttgart; Leipzig. Syll.³ II = Dittenberger, W. (Hrsg) (1917). Sylloge Inscriptionum Graecarum, Bd. II, 3. Ausg. Leipzig. Argyriou-Casmeridis, A. (2016). «Victories and Virtues: The Epigraphic Evidence for Hellenistic Athletes as Models of aretē». Mann, Chr.; Remijsen, S.; Scharff, S. (eds.), Athletics in the Hellenistic World. Stuttgart., 152-78. Brunet, S. (2003). «Olympic hopefuls from Ephesos». Journal of Sport History, 30.2, 219-35. Daux, G. (1978). «Décret d'Ephèse pour un vainqueur aux Isthmia et aux Néméa». ZPE, 28, 41-7. Debord, P. (1983). «Chiliastys». CCGR, 3, 19-34. Debord, P. (1984). «Chiliastys». REA, 86, 201-11. Engelmann, H. (1975). «Zu einer Inschrift aus Ephesos». ZPE, 19, 134. Engelmann, H. (1996). «Phylen und Chiliastyen von Ephesos». ZPE, 19, 94-100. Gauthier, P. (2000). «Inscription agonistique de Messène». REG, 113, 631-5. Habicht, C. (2000). «Neues aus Messene». ZPE, 130, 121-6. Immendörfer, M. (2017). Ephesians and Artemis: the cult of the great goddess of Ephesus as the epistle's context. Tübingen. Keil, J. (1913). «Ephesische Bürgerrechts- und Proxeniedekrete aus dem vierten und dritten Jahrhundert v. Chr». JÖAI, 16, 236. Keil, J.; Maresch, M. (1960). «Epigraphische Nachlese zu Miltners Ausgrabungsberichten aus Ephesos». JÖAI, 45, 76-80. Knibbe, D. (1981). Der Staatsmarkt. Die Inschriften des Prytaneion. Wien (Forschungen in Ephesos IX.1.1). Lehner, M. F. (2004). Die Agonistik im Ephesos der römischen Kaiserzeit. München. Mann, Chr. (2016). «Sport im Hellenismus: Forschungsstand und Forschungsperspektiven». Mann, Chr.; Remijsen, S.; Scharff, S. (eds.), Athletics in the Hellenistic World. Stuttgart., 19-29. Mann, Chr. (2017). «‘He will win more Competitions’. Talent Promotion in Ancient Greece». Journal of Olympic History, 25.1, 48-53. Mann, Chr. (2018). «Cash and Crowns: A Network Approach to Greek Athletic Prizes». Canevaro, M.; Erskine, A.; Gray, B.; Ober, J. (eds.), Ancient Greek History and Contemporary Social Science. Edinburgh, 293-312. Mann, Chr. (2020). «Neither Amateurs nor Professionals: The Status of Greek Athletes». Harris, E.; Lewis, D.; Stewart, E. (eds.), Skilled Labour and Professionalism in Ancient Greece and Rome. Cambridge, 313-32. Marre, S. (2018-2019). Phylétika: divisions et subdivisions civiques en Ionie, en Carie, à Rhodes et dans les îles proches du continent de la mort d’Alexandre le Grand à l’arrivée des Romains. Bordeaux [Dissértation]. Université Bordeaux Montaigne. Migeotte, L. (2012). «À propos de la fondation d’Eudèmos à Milet: questions administratives et numismatiques». Phoenix, 66, 1-10. Nielsen, T.H. (2011). «Team Ephesos». Aigis: Nordisk Tidsskrift for Klassiske Studier, I, 1-13. Nielsen, T.H. (2018). Two Studies in the History of Ancient Greek Athletics. Copenhagen. van Nijf, O. (2012). «Athletes, Artists and Citizens in the Imperial Greek City». Heller , A.; Pont, A.V. (éds.), Patrie d'origine et patries électives: les citoyennetés multiples. Bordeaux, 175-94. Paoletti, M. (2018). «“Kleom(b)rotos, figlio di Dexilaos, (mi) dedicò”. L’offerta di un atleta vincitore ad Olimpia nel santuario di Francavilla Marittima». ARID, 53, 7-24. Pleket, H.W. (1974). «Zur Soziologie des antiken Sports». MNIR, 376, 57-87. [= Nikephoros, 14 (2001), 157-212; Trad. it.: «Per una sociologia dello sport antico». Angeli Bernardini, P. (a cura di), Lo sport in Grecia. Roma; Bari (1988), 31-77]. Pleket, H.W. (2014). «Sport in Hellenistic and Roman Asia Minor». Christesen, P.; Kyle, D.G. (eds.), A Companion to Sport and Spectacle in Greek and Roman Antiquity. Chichester, 364-75. Robert, L. (1967). «Sur des inscriptions d'Éphèse». RPh, 41, 14-32. Rubinstein, L. (2004). «Ionia». Hansen, M.H.; Nielsen, T.H. (eds.), An Inventory of Archaic and Classical Poleis. Oxford; New York, 1036-107. Sakellariou, M.B. (1957). «Συμβολή στην Ιστορία του Φυλετικού Συστήματος της Εφέσου». Hellenica, 15, 220-31. Samitz, Chr. (2018). «Neue agonistische Inschriften aus Ephesos». JÖAI, 87, 373-400. Savalli, I. (1985). «I neocittadini nelle città ellenistiche. Note sulla concessione e l'acquisizione della politeia». Historia, 34.4, 387-431. Scharff, S. (2019-2020). "The Very First of the Citizens”. Agonistic Cultures and the Self-presentation of Hellenistic Athletes. Mannheim [Habilitationsschrift]. Universität Mannheim. Walser, A.V. (2008). Bauern und Zinsnehmer. Politik, Recht und Wirtschaft im frühhellenistischen Ephesos. Munich. Wörrle, M. (1988). «Inschriften von Herakleia am Latmos I: Antiochos III., Zeuxis und Herakleia». Chiron, 18, 421-76. |
Alcuni browser (in particolare Chrome e versioni molto recenti di Firefox) non rendono correttamente un gruppo di caratteri presenti nel testo di alcune iscrizioni, per lo più arcaiche. I caratteri che possono presentare il problema sono riportati nella sottostante tabella, in cui si può immediatamente verificare il comportamento del browser in uso. Nel caso sfavorevole, infatti, nella seconda riga al posto della lettera apparirà unl'icona sempre uguale a significare l'incapacità di rappresentarla:
| | | | | | | | | |
Le soluzioni che vi proponiamo sono le seguenti:
- impiegare un browser che non presenti il problema (suggeriamo ad esempio IExplorer 11 o successivi per Windows; Safari per Mac);
-
installare nel vostro computer il font Cardo di David Perry. A tale scopo è necessario:
- scaricare il font Cardo da qui;
- installarlo nel vostro computer;
- spuntare la casella sottostante (la scelta sarà memorizzata per le sessioni successive).